Czasami zdarza się, że archeolog musi być obecny na placu budowy od samego początku. Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy teren, na którym mają odbyć się prace, znajduje się pod ochroną konserwatora zabytków, a zapis o wymogu obecności archeologa znajduje się w decyzji o warunkach zabudowy lub wymaga tego miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Co innego, jednak gdy podczas prac znaleziony zostanie obiekt, który może być zabytkiem. W takim wypadku koniecznie należy powiadomić konserwatora zabytków lub lokalne władze. Nie powinno się tego zaniechać, nawet gdy istnieje jedynie niewielkie podejrzenie, że znaleziony przedmiot jest zabytkiem – w innym wypadku osoba zlecająca budowę może zapłacić ogromną karę pieniężną.
O tym, czy konieczne będzie wezwanie archeologa, zadecyduje konserwator zabytków po odpowiednich oględzinach. Jeśli do tego dojdzie, osoba finansująca budowę zmuszona jest zatrudnić archeologa we własnym zakresie, samodzielnie opłacając jego usługi. Znalezienie firmy wykonującej odpowiednie prace nie powinno być szczególnie trudne. Wiele pracowni archeologicznych prowadzi strony internetowe, jak np. https://archeologia-olsztyn.pl. W wyniku badań archeologicznych działania na budowie mogą zostać wstrzymane na okres od jednego do nawet sześciu miesięcy.
